Cumhurbaşkanına hakaret suçu ve cezası, hakaret suçunun düzenlendiği genel hükümden ayrı olarak Türk Ceza Kanunu’nun 299. Maddesinde düzenlenmektedir. Cumhurbaşkanına hakaret suçu kapsamında cumhurbaşkanının toplumsal değeri hususunda toplumdaki duygu ve düşünceleri sarsan fiil ve sıfatların isnat edilmesi cezalandırılmaktadır.
TCK m.299’un düzenlenme şekli göz önüne alındığında, bu suçun düzenlenmesi ile Cumhurbaşkanlığı makamının fonksiyonel niteliği ve yerine getirilen görevden ayrı olarak hukuki anlamda Cumhurbaşkanının şerefi korunmaktadır. Cumhurbaşkanına hakaret suçu dolayısıyla kovuşturma yapılması Adalet Bakanlığının iznine tabidir.
Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunun Unsurları
Cumhurbaşkanına hakaret suçu kişilere ve şerefe karşı suçlar başlığı altında değil de Devlete karşı suçlar bölümünde düzenlenmiş, böylece Devleti temsil eden bu makamın saygınlığının korunması hedeflenmiştir. Suç doğrudan doğruya Cumhurbaşkanı olan kişiye karşı işleniyor olsa da işlenmesi ile ihlal edilen hukuki değer devletin siyasal iktidar yapısıdır. Dolayısıyla bu suç bakımından koruma altına alınan kavram Devlet kuvvetleridir.
Herkes bu suçun faili olabilmektedir. Suç, cumhurbaşkanlığı görevinin devamı süresi içerisinde işlenmiş olmalıdır. Cumhurbaşkanlığı sıfatı ise seçim ile değil ant içme ile kazanılmaktadır. Buna göre suç ant içmeyi takip eden görev süresi içerisinde işlenebilmektedir.
Hakaret, bir kimseye veya bir şeye karşı küçültücü söz kullanılması ya da aşağılayıcı, onur kırıcı davranışta bulunulmasını ifade etmektedir.
Suçun oluşması için fiilin yüze karşı veya yoklukta işlenmesi arasında fark bulunmamaktadır. Bu suçu bakımından gıyapta hakaretin varlığı için belirli sayıda kişi ile ihtilat unsuru aranmamakta, bir kişinin duyabileceği şekilde yoklukta hakaret edilmesi suçun meydana gelmesi açısından yeterli olmaktadır.
Cumhurbaşkanına hakaret suçu serbest hareketli bir suç olup sözle, yazıyla, çizim veya nefret içeren davranışlar gibi eylemler ile işlenebilmektedir. Bunun yanında telefon aracılığıyla, mektupla, basın yayın araçları veya medya yolu ile işlenmesi mümkündür.
Cumhurbaşkanına hakaret suçunun manevi unsuru genel kasttır. Mağdur, cumhurbaşkanlığı sıfatını bilerek hareket etmiş olmalıdır. Saikin siyasi olması koşulu aranmaz. Hakaret suçları, ifade özgürlüğünü oluşturan hallerden birini teşkil etmektedir. İftira, küfür, onur, şeref ve saygınlığı zedeleyici söz ve beyanlar, müstehcen içerikli söz, yazı, resim ve açıklamalar, savaş kışkırtıcılığı, hukuk düzeni cebir yoluyla değiştirmeye yönelen nefret, ayrımcılık, düşmanlık ve şiddet yaratmaya yönelik bulunan ifadeler düşünce özgürlüğü bağlamında hukuki koruma görmemekte, suç sayılmak suretiyle ceza yaptırımlarına bağlanmaktadır. Bu kapsamda Cumhurbaşkanına Hakaret suçu TCK 299. maddede yaptırıma bağlanmıştır. Suçla korunmakta olan hukuki yarar Cumhurbaşkanının şeref ve saygınlığıdır. Ne tür hareketlerin şeref ve itibari ihlal edici olduğu, toplumda hakim olan ortalama düşünüş ve anlayışa göre belirlenmelidir, bunun tayininde ölçü bireyin özel duyarlılığı değildir. Bu itibarla basit bir saygısızlık hakaret ve sövme olarak nitelendirilemeyecektir.
Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunun Cezası
Türk Ceza Kanunu’nun 299.maddesinde suçun cezası şu şekilde düzenlenmektedir;
- Cumhurbaşkanına hakaret eden kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (TCK m.299/1)
- Suçun alenen işlenmesi halinde verilecek ceza altıda biri oranında artırılır. (TCK m.299/3)
- Bu suçtan dolayı kovuşturma yapılması, Adalet Bakanlığının iznine bağlıdır (TCK n.299/3)
Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunda Aleniyet
Cumhurbaşkanına hakaret suçunun alenen işlenmesi halinde hükmedilecek olan ceza altıda biri oranında artırılır. Suçun internet aracılığı ile sosyal medya üzerinden, bir televizyon programında veya bir cadde üzerinde yüksek sesle işlenmesi suçta aleniyete örnek oluşturmaktadır.
Aleniyetin meydana gelmesi için olay yerinde başka insanların bulunması yeterli olmamaktadır. Hakaret niteliğindeki söz veya davranışın belirlenemeyen sayıda kişi tarafından görülebilme, duyulabilme ve algılanabilmesi olasılığının bulunması gerekmektedir. Hakaret suçunda aleniyetin varlığı için herhangi bir sınırlama olmaksızın herkese açık alanlarda işlenmesi koşulu aranır.
Cumhurbaşkanına Gıyapta Hakaret Suçunun Koşulları
Genel hakaret suçu, mağdurun yokluğu durumunda işlendiği takdirde suçun varlığının söz konusu olabilmesi için hakaret edenin söz veya davranışlarının en az üç kişi tarafından öğrenilmesi gerekmektedir. Genel hakaret suçu bakımından hakaret edilen ortamda mağdurun bulunmadığı hallerde Türk Ceza Kanunu’nun 125. Maddesi kapsamında hakaret kabul edilen fiilin üç kişi ile ihtilat hali ile işlenmesi koşulu aranmaktadır. Söz konusu üç kişi arasında hakaret eden kişinin kendisi sayılmayacaktır. İhtilat halindeki bu üç kişinin aynı yerde olması şart değildir, üç kişinin hakaret niteliğindeki söz veya davranışı öğrenmesi yeterli olacaktır.
Cumhurbaşkanına hakaret suçu, genellikle Cumhurbaşkanının gıyabında işlenebilmektedir. Ancak bu suçun gıyapta işlenmesi durumunda genel hakaret suçundan farklı olarak yalnızca bir kişinin hakareti duyması veya görmesi yeterli olmaktadır. Üç kişinin hakareti öğrenmesi, bu suç bakımından aranmamaktadır.
Şikayet Süresi, Dava Zamanaşımı Ve Uzlaşma
Cumhurbaşkanına hakaret suçu takip edilmesi şikayete tabi tutulan suçlar kategorisinde bulunmamaktadır. Suçun, dava zamanaşımı süresi içerisinde savcılığa bildirilmesi halinde re’sen soruşturma başlatılır. Cumhurbaşkanına hakaret suçu nedeni ile dava zamanaşımı süresi ise sekiz yıl olarak düzenlenmiştir.
Cumhurbaşkanına hakaret suçu taraflar arasında uzlaştırma prosedürü çerçevesinde çözüme kavuşturulabilen suçlardan değildir.
Cumhurbaşkanına hakaret suçu hususunda yargılama yapmada görevli mahkeme asliye ceza mahkemesidir.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması, Adli Para Cezası Ve Cezanın Ertelenmesi
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, sanığa verilen cezanın iki yıl veya daha az süreli hapis veya adli para cezası olması halinde, gerekli koşullarında varlığı durumunda belli bir denetim süresi sonunda davanın düşmesine sebep olan muhakeme hukuku kurumunu ifade etmektedir. Cumhurbaşkanına hakaret suçu dolayısıyla hükmolunan hapis cezası hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesi mümkündür.
Adli para cezası, mahkeme tarafınca hükümlünün belirli bir miktar parayı devlet hazinesine yatırmasına karar vermesi şeklinde tanımlanabilir. Bu yaptırıma, işlenen bir suça karşılık olarak hapis cezası ile birlikte veya tek başına uygulanarak hükmedilebilmektedir. Cumhurbaşkanına hakaret hakaret suçu sebebiyle sanık hakkında hükmedilen hapis cezası, gerekli koşullar gerçekleştiği takdirde adli para cezasına çevrilebilmektedir.
Cezanın ertelenmesi, mahkeme tarafında belirlenen cezanın infazının cezaevinde gerçekleştirilmesinden koşullu olarak vazgeçilmesi durumunu ifade eder. Cumhurbaşkanına hakaret suçu dolayısıyla hükmedilen hapis cezasının ertelenmesi mümkündür.
Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu Hakkında Yargıtay Kararı Örneği
16. Ceza Dairesi 2018/2102 E. , 2018/2115 K.
…Bu kapsamda; 06.02.2015 tarihinde, Cumhurbaşkanı …’ın Bursa İline gerçekleştirdiği ziyaret esnasında, Bursa Şehir Kütüphanesi önünde toplanarak Cumhurbaşkanı …’ı da hedef alacak şekilde “hırsız-katil…” şeklinde slogan atan sanıkların eylemlerinin; yukarıdaki açıklamalarda nazara alındığında çerçevesi çizilen düşünceyi açıklama, yayma hürriyeti ve eleştiri sınırlarını aşan, şeref ve itibarı ihlal edici nitelikte olduğunun belirlenmesi karşısında, bu ifadelerin düşünce özgürlüğü bağlamında hukuki koruma görmesinin mümkün olmadığı ve somut olayda Cumhurbaşkanına hakaret suçunun yasal unsurlarının oluştuğu tüm dosya kapsamından anlaşılmakla; mahkemece sanıkların mahkumiyetleri yerine “sanıkların eylemlerinin Anayasa tarafından güvence altına alınmış, düşünceyi açıklama ve ifade özgürlüğü kapsamında kaldığı” gerekçe gösterilerek haklarında beraat hükmü kurulmasında,
İsabet görülmediğinden, anılan kararın kanun yararına bozulmasına karar verilmesi uygun görülmüştür.
16. Ceza Dairesi 2016/1470 E. , 2016/3475 K.
Aynı konu ile ilgili aynı gün içinde kısa zaman aralıklarıyla attığı tweetlerle Cumhurbaşkanına hakaret içeren sözler sarfeden sanığın eyleminin tek suç oluşturduğu ve alt sınırdan uzaklaşılarak ceza tayini gerekirken zincirleme suç olduğunun kabulü ile TCK’nın 43. maddesinin uygulanması hukuka aykırıdır.