İş Kanununda belirlenen yasal çalışma süresi haftalık en fazla 45 saattir. Fazla Mesai (Çalışma) Ücreti Hesaplama sayfamızdan mesai hesaplama işlemlerinizi hızlıca ve kolaylıkla yapabilirsiniz. Aksi kararlaştırılmadıkça bu süre haftanın günlerine eşit bölünmek suretiyle belirlenir. İşçinin çalışması gereken haftalık 45 saati aşan çalışmalar ise fazla çalışma olarak adlandırılır. Fazla çalışma için işçiye ödenmesi gereken ücrete ise fazla mesai ücreti denir ve bu ücret işçinin aldığı ücretin saat başına düşen miktarının yüzde elli fazlasıdır.
İş sözleşmesi kurulurken işçi ile işveren haftalık 45 saatin aşağısında çalışma süresi belirlemiş olabilirler. Bu durumda ise belirlenen haftalık saat süresinin aşıldığı ve 45 saate kadar olan çalışmalara fazla süreli çalışma adı verilmektedir. Diyelim ki, haftalık 42 saat çalışma süresi olarak belirlendi. Bu durumda işçi 43 saat çalışırsa bu 1 saatlik çalışma fazla süreli çalışmadır ve işçiye fazla mesai ücreti ödenecektir. Ancak bu durumda, fazla mesai ücreti normal ücretin saat başına düşen miktarının yüzde 25 fazlasıdır. Yani verilen örnek durumda işçinin 1 saatlik fazla çalışma ücreti %25 arttırılarak ödenecektir.
Fazla mesai süresinin üst sınırı iste Kanunda 270 saat olarak belirlemiştir. 270 saati aşan fazla çalışma yapılmayacaktır. Haftalık 45 saat çalışılsın çalışılmasın günlük en fazla 11 saat çalışma süresini aşan çalışmalar ve geceleri 7,5 saati aşan çalışmalar fazla çalışmadır ve işçi bu çalışmada ücrete hak kazanacaktır.
İşçinin Seçimlik Hakkı
Fazla mesai veya fazla çalışma yapan işçi zamlı ücrete hak kazanacaktır. Ancak kanun koyucu işçiye seçimlik hak tanımış ve eğer isterse işçi alacağı zamlı ücret yerine kendisine fazla çalışma yaptığı her saat için bir saat 30 dakika, fazla süreli çalışmalarda ise her saat için bir saat 15 dakikayı serbest zaman olarak dilerse kullanabilecektir. Bu serbest zamanı işçi, 6 aylık bir süre zarfında çalışma zamanı içinde ve ücreti kesilmeden kullanır.
Fazla Mesaiden Sayılmayan Haller
İş Kanunu uyarınca denkleştirme esasının uygulandığı durumlarda bazı zamanlarda haftalık 45 saati aşsa da yapılan bu çalışmalar fazla mesaiden sayılmayacaktır. Telafi çalışması adı verilen durumlarda fazla mesaiden sayılmaz.
Telafi çalışması yapılabilecek durumlar:
- Zorunlu sebeplerle işe ara verilmişse,
- Milli bayram ve genel tatil zamanlarının öncesi veya sonrasında işyeri tatil edilecekse veya sair nedenlerle rutin çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılmış olmalıdır.
- İşyeri tatil edilmiş yahut işçinin isteği ile kendisine izin verilmiş bu gibi durumlarda işveren, 2 ay süre zarfında çalışılmayan sürelere özgü ‘’telafi çalıştırması’’ yapabilecektir.
Not: Telafi çalışması; tatil günlerinde yapılamaz. Günlük en fazla 3 saat yapılabilir. Günde maksimum çalışma süresi olan 11 saati aşamaz.
Kimler Fazla Çalışma Yapamaz
- Azami tutar haddi; Yıllık izin verilen yasal fazla çalışma süresinin en fazla 270 saat olabileceğini belirtmiştik. 270 saatten fazla çalışmalar yapılamayacaktır.
- Yaş sınırı; 18 yaşını doldurmamış çalışanlara fazla mesai yaptırılamaz.
- Kadınlar için; hamile olan veya yeni doğum yapmış olan veya bebeğini emziren kadınlara fazla mesai yaptırılamaz.
- Sağlığı imkan vermeyen ve bunu belgeleyen işçilere de fazla çalışma yaptırılamaz.
Fazla Mesainin İspatı
Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bunu ispatlamakla yükümlüdür. Bu durumda karşımıza bordrolar çıkmaktadır. İşçinin imzasına havi bordrolar sahteliği kanıtlanana dek kesin delil niteliğinde olup geçerlidir. Eğer bordrolarda fazla çalışma ücretinin ödendiğine ilişkin ibare var ve işçi bunu imzalamış ise sahteliği kanıtlanana dek işçiye fazla çalışma ücreti ödendiği kabul edilir. Ancak işçinin ihtirazi kayıt koyduğu durumlar saklıdır. Bu hallerde işçi bordroda görünenden fazla çalışma yaptığını her türlü delille ispatlama olanağına sahip olacaktır. Ayrıca işyeri kayıtları, işyerine giriş-çıkışı gösteren belgeler, iç yazışmalar da kanıt olma özelliğine sahiptir. Ancak yazılı delille ispatlanamayan durumlarda fazla çalışma şahit anlatımları ile kanıtlanabilir.
Fazla Mesainin İspatına İlişkin Son Zamanlı Bir Yargıtay Kararı
‘’Taraflar arasındaki başka bir uyuşmazlık konusu da davacı işçinin fazla mesai yapıp yapmadığı noktasındadır.”
Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bir başka anlatımla bordronun sahteliği ileri sürülüp ispatlanmadıkça, imzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği varsayılır.
Fazla çalışmanın ispatı konusunda iş yeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları, delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın bu tür yazılı belgelerle ispatlanamaması durumunda tarafların dinletmiş oldukları şahit beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada göz önüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır.
İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği anlaşılıyorsa, işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi mümkün değildir. Ancak, işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönündeki ihtirazi kaydının bulunması halinde, bordroda görünenden daha fazla çalışmanın ispatı her türlü delille söz konusu olabilir. Buna karşın, bordroların imzalı ve ihtirazi kayıtsız olması durumunda dahi, işçinin geçerli bir yazılı belge ile bordroda yazılı olandan daha fazla çalışmayı yazılı delille ispatlaması gerekir. Bordrolarda tahakkuk bulunmasına rağmen bordroların imzasız olması halinde ise, varsa ilgili dönem banka ve tüm ödeme kayıtları celp edilmeli ve ödendiği tespit edilen miktarlar yapılan hesaplamadan mahsup edilmelidir.
Fazla çalışmanın yazılı delil ya da tanıkla ispatı
İşyerinde çalışma düzenini bilmeyen ve bilmesi mümkün olmayan tanıkların anlatımlarına değer verilemez.
Fazla çalışmanın belirlenmesinde 4857 sayılı İş Kanunu’nun 68. maddesi uyarınca ara dinlenme sürelerinin dikkate alınması gerekir.
Aynı ilkeler ulusal bayram ve genel tatil çalışmaları için de geçerlidir. Somut olayda, dosyaya sunulan fazla mesai tahakkuku bulunan 2012 yılı Temmuz – Ağustos ücret bordroları imzasızdır. Mahkemenin hükme esas aldığı bilirkişi raporunda bu aylar dışlanarak fazla çalışma ücret alacağı belirlenmiş ise de yapılan bu hesaplama dosya kapsamına uygun düşmemektedir. Bu hali ile denetime elverişli olmayan bilirkişi raporuna göre karar verilmesi de isabetli değildir. Mahkemece yapılacak …, davacının tüm çalışma dönemi için tanık beyanları da esas alınarak fazla mesai ücretinin belirlenmesi, imzalı ücret bordroları dışlanarak, imzasız ücret bordrolarında fazla mesai olarak tahakkuk ettirilen miktarların banka kanalı ile ödenip ödenmediğinin araştırılarak ödemenin ıspat edilmesi halinde mahsup edilerek varsa davacıya ait fazla mesai ücret alacağının hesap edilmesidir. Hal böyle iken, ödemenin yapılıp yapılmadığı tespit edilmeden imzasız ücret bordrolarına itibar edilerek, eksik inceleme ile yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
Tır şoförünün yurt dışında olduğu sırada bayram ve genel tatil günlerinde çalıştığının yazılı delil veya tanık beyanları ile ispatı mümkündür. Tanık beyanları ile kanıtlanan bu tür çalışmalarda pasaport ve benzeri yurda giriş çıkış kayıtları üzerinden inceleme yapılmalı ve işçinin yurt dışında olduğu süreye rastlayan bayram ve genel tatil günleri için hesaplamaya gidilmelidir. Ancak dosyaya emniyet giriş çıkış kayıtları getirtilmediğinden hesaplama yapılamamıştır.
Mahkemece tazminata esas ücret tespiti için gerekli işlemlerden sonra, dosya bilirkişiye tevdi edilerek, davacının yurt dışında olduğu dönemlere denk gelen genel tatil günleri için ücret hesaplaması yaptırılarak oluşacak sonuca göre karar verilmesi gerekirken eksik inceleme ve yanılgılı değerlendirme ile yazılı şekilde karar verilmesi bozmayı gerektirmiştir. (Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2016/13084 E. , 2019/12496 K.) ‘’