Tazminat Hukuku

6098 sayılı Türk Borçlar Kanununca düzenlenmiş olan tazminat hukuku, haksız fiiller veya nedenler sonucu ortaya çıkan anlaşmazlıkları konu alır. Amaç, kişilerin uğradığı maddi ve manevi zararın, zarar gördüğü olaydan önceki haline getirilmesi için karşı taraftan tazmin edilmesidir. Tazminat tavasının açılabilmesi için bir haksız fiilin olması ve bu haksız fiilden kişilerin maddi manevi zarara uğramış olması gerekir.

Tazminat hukuku kurallarına göre, kişilerin geçek, tüzel kişi veya devlet tarafından zarara uğratılması durumunda bu zararın giderilmesi hakkı doğar. Zararın giderilmesini içeren uygulama ise tazminattır.
Kalıcı maddi veya manevi zararın tazmin edilmesi için açılan davalar genel olarak 3 ana başlıkta incelenir.

1. Maddi tazminat davası
2. Manevi tazminat davası
3. Cezalandırıcı Tazminat

Maddi Tazminat Davası

İşgücü kaybı, ölüm, veya maluliyet nedeniyle destekten yoksun kalma sonucu bedensel zararlardan kaynaklandığı gibi, sahip olunan malvarlıklarının zarar görmesinden de kaynaklanabilir.

Manevi Tazminat Davası

Kişinin haksız fiil veya işlem sonucu şiddetli acı, elem, ızdırap gibi yaşadığı manevi tahribatın giderilmesi için açılan davalardır.

Cezalandırıcı Tazminat Davası

Hukuka aykırı fiilin neden olduğu tüm zararın giderilmesini öngören tazminat davasıdır. Hukuka aykırı kusurlu davranışı nedeni ile bir başkasına zarar veren kişinin cezalandırılması ve zararı aşan meblağın zarar gören kişiye ödenmesi sonucunu doğuran davalardır.

Hukuka aykırı fiil gerçek veya tüzel kişiler tarafından gerçekleştirildiği gibi devlet tarafından da işlenebilir. Zarar gören taraf ise sadece gerçek kişi değil tüzel kişi de olabilir. Hukuka aykırı fiiller tazminat konusu olup hukuk düzeni sınırlarında gerçekleşen fiiller nedeni ile tazminat hukuku çerçevesinde tazminata hükmedilemez.

Maddi Tazminat Davaları

Hukuka aykırı eylem nedeni ile meydana gelen maddi zararın karşılanması için açılan davalardır. Belli başlı maddi tazminat davaları ise şöyledir.

• İş Kazası Tazminat Davası
• Meslek Hastalığı Nedeniyle Tazminat Davası
• Doktor Uygulama Hatası (Malpraktis) Tazminat Davası
• Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Davası
• Haksız Tutuklama, Gözaltı ve El Koyma Nedeniyle Tazminat Davası
• Notere Açılan Tazminat Davası
• Trafik Kazası Nedeniyle Tazminat Davası
• Mobbing (Psikolojik Taciz) ve Tazminat Davası
• Boşanmada Maddi Tazminat Davası
• Fazla Mesai Ücreti Tazminat Davası
• Kıdem Tazminat Davası
• Telif haklarının İhlali Nedeniyle Tazminat Davası

Maddi Tazminat Nasıl Hesaplanır?

Maddi tazminat tutarı somut ve teknik cevaplarla hesaplanmakta, matematiksel hesaplamalar sonrası miktar belirlenmektedir. Tazminat miktarını belirleyen unsurlar ise şöyledir.

• Doğrudan uğranılan maddi zarar
• Tarafların kusur oranı
• Maluliyet ortaya çıkmışsa maluliyet oranı

Manevi Tazminat Davaları

Hukuka aykırı fiil nedeni ile kişinin yaşadığı acı, ızdırap ve üzüntünün dindirilmesi ve telafisi için açılan davalardır. Kişilik değerlerinin zedelenmesi, isme saldırı, nişan bozulması, evlilik feshi ve kişilik haklarının zedelenmesi gibi durumları manevi tazminat verilebilecek olgulardır. Manevi tazminat davasına konu olan fiiller aşağıdadır.

• İş Kazasından Kaynaklanan Manevi Tazminat Davası
• Trafik kazası Nedeniyle Manevi Tazminat Davası
• Sözleşme İhlali Nedeniyle Manevi Tazminat Davası
• Doktor Uygulama Hatası (Malpraktis) Nedeniyle Manevi Tazminat Davası
• Boşanmada Manevi Tazminat Davası
• Telif haklarının İhlali Nedeniyle Manevi Tazminat Davası
• Kişilik Haklarına Saldırı Nedeniyle Manevi Tazminat Davası
• Yaralı Ailesinin Manevi Tazminat Davası Hakkı

Medeni Kanunu’nun 24. maddesi ve Borçlar Kanunu’nun 59. maddesi, kişisel çıkarlar ve kişilik haklarını belirlemiştir. Kişisel varlıkların korunması kişilik hakları ile mümkündür. Beden ve ruh sağlığı, kişinin adı, onuru ve sır alanı kişisel varlıkları olup bunlara gelebilecek herhangi bir saldırı manevi tazminat konusudur.

Manevi Tazminat Nasıl Belirlenir?

Manevi tazminat tutarı hakem tarafından belirlenir. Saldırıyı oluşturan fiil ve eylemin özellikleri yanında tarafların kusur oranı, sıfatı, işgal ettikleri makam ve sosyo ekonomik durumları da incelenir. Manevi tazminat tutarının belirlenmesinde olaya göre değişen özel durum ve koşullar olabilir. Kararı etkileyecek nedenler kanıtları ile objektif olarak mahkemeye sunulmalıdır. Hakim tarafından takdir edilen para miktarı zarara uğrayan kişide manevi huzur doğurmayı amaçlayan miktardır. Bir ceza olmayıp malvarlığı hukuku çerçevesinde bir zararın karşılanması da değildir. Manevi tazminatın sınırı kişide tatmin duygusu yaratmaktır.

• Somut durum özellikleri
• Tarafların mali durumu
• Tarafların olaydaki kusur oranları
• Meydana gelen manevi zararın büyüklüğü
• Olayın gerçekleştiği zaman diliminde paranın satın alma gücü

Hakim tarafından belirlenen tazminat tutarı tazminat sorumlusunu fakirleştirmediği gibi alacaklıyı da zenginleştirmemelidir.

Manevi Tazminat Talep Etme Şartları Nelerdir?

Kişilik değerlerine saldırı, haksız fiil sonrası meydana gelen üzüntü, acı ve elem durumları manevi tazminat talep etme hakkı doğursa da yargıtay kararına göre manevi tazminata konu olan kişilik hakları şöyledir.

• Kişinin yaşamı
• Kişinin sağlığı
• Kişinin vücut bütünlüğü
• Kişinin ruh bütünlüğü
• Kişinin fiziki, duygusal ve sosyal kişilik değerleri.

Tazminat hukuku, yukarıdaki değerlerin korunması amacı ile herhangi bir ihlal durumunda kişiye manevi tazminat davası açma hakkı tanıyor. Her üzüntü ve acı manevi tazminat talep etme hakkı doğurmaz. Kişilik değerlerine saldırı sonrası manevi tazminat talep etme hakkı doğar.

Maddi ve Manevi Tazminat Davası Açma Süresi

Maddi ve manevi tazminat davası açma süresi dayandığı hukuki nedene göre değişir. Tazminat nedenine bağlı olarak dava açma süresi değişmektedir.

• Suç teşkil eden fiillerde dava zamanaşımı ne ise dava açma süresi de odur. Öngörülen dava zamanaşımı süresi maddi ve manevi tazminat davası açma süresidir. İş kazası, trafik kazası veya doktor hatasında dava zamanaşımı için belirlenen sürede zarar gören kişi maddi ve manevi tazminat davası açabilir. Hatta ceza davası devam edenler de dava devam ettiği sürece maddi manevi tazminat davası açabilir.
• Haksız fiillerde dava zamanaşımı süresi fiilin öğrenilmesinden itibaren 2 yıl, Borçlar Kanunu md. 72/1′ e göre daha sonra öğrenilse bile 10 yıldır.
• Boşanma davası sonrası maddi manevi tazminat davası açma süresi boşanma kesinleştikten sonra 1 yıldır. Boşanma davası ile birlikte de açılabilir.
• Trafik kazası sonrası maddi manevi tazminat davası açma süresi ise 10 yıl olup, 10 yıl sonrası dava zamanaşımına uğrar. Ölüm veya yaralanma durumunda ceza hukuku dava zamanaşımı ilkeleri gereğince bu süre uzatılabilir.

Maddi ve Manevi Tazminat Davasını Kimler Açar?

Hukuka aykırı işlenen fiil sonrası maddi manevi zarara uğrayan herkes tazminat davası açabilir. İş kazası, trafik kazası veya doktor hatası sonrası maddi manevi zarara uğrayanlar karşı taraftan bu zararın telafi edilmesini isteyebilir. Yaralanma durumunda yaralı yakınlarının dava açma hakkı yoktur. Ancak yaralının ciddi bedensel zarara uğraması sonrası yakın akrabaları manevi tazminat talep edebilirler.

Maddi ve Manevi Tazminat Davası Nerede Açılır?

Maddi manevi tazminat davalarında yetkili mahkeme kişinin ikamet ettiği yerdeki mahkemedir. 6100 sayılı HMK’nın 16. maddesinde yetkili mahkemenin yerleşim yeri mahkemesi olduğu açık bir şekilde belirtilmiştir. Tüzel kişiler tüzel kişinin merkezi nerede ise oradaki yetkili mahkemeye başvurabilir. Tazminat hukuku kokusu olan maddi ve manevi tazminat davalarında ikametgah nerede ise kişi o adreste mahkemeye başvurabilir. Ancak haksız fiilin işlendiği yerden başka bir yerde zarar meydana gelmişse bu durumda her iki ilin mahkemesine de başvurulabilir. Bilişim sistemi ile ilgili durumlar buna bir örnektir.